Türkiye’nin bağımsız ve egemen bir devlet olarak tanınmasını sağlayan Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanmasının üzerinden 101 yıl geçti.
24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre’nin Lozan kentinde imzalanan anlaşmaya Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) temsilcileri ile İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcileri katıldı.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, İsmet İnönü başkanlığında Dr. Rıza Nur Bey ve Hasan Saka’dan oluşan heyetle temsil edildi.
20 Kasım 1922’de başlayan müzakereler, Boğazlar meselesi, kapitülasyonlar, Musul-Kerkük ve Osmanlı Devleti’nin borçları gibi nedenlerle kesintiye uğradıktan sonra 23 Nisan 1923’te yeniden başladı.
Müzakereler sonunda varılan anlaşmaya göre Suriye sınırı 20 Ekim 1921’de imzalanan Ankara Antlaşması’yla belirlenen şekilde kabul edildi.
Irak sınırının İngiltere ile Türkiye Büyük Millet Meclisi arasında ileride yapılacak toplantıda belirlenmesi kararlaştırıldı.
Mudanya Antlaşması’nda Yunanistan sınırı olduğu gibi kabul edilirken Yunanistan, Karaağaç’ı savaş tazminatı olarak Türkiye’ye bıraktı.
Anlaşmayla Sovyet sınırı Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşmalarıyla belirlenen şekilde kaldı ve Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurulmasından vazgeçildi.
Lozan Antlaşması ile kapitülasyonlar kesin olarak kaldırılırken Bozcaada ve Gökçeada Türkiye’ye bırakıldı. İtalyanlara bırakılan Oniki Adalar, 2. Dünya Savaşı sonrasında İtalya’nın çekilmesiyle Yunanistan’a bırakıldı.
Anlaşma uyarınca, Türk Devleti sınırları içindeki yabancı okulların Türk yasalarına uygun olduğu ve okulların eğitiminin Türk Devleti tarafından düzenlendiği kaydedildi.
Fener Rum Patrikhanesi’nin yabancı kiliselerle ilişki kurmamak şartıyla Türkiye’de kalması kabul edilirken, azınlıklara tanınan ayrıcalıklar kaldırılarak tüm azınlıklar Türk vatandaşı olarak kabul edildi.
Anlaşmayla, İstanbul’daki Rumlar dışında diğer yerlerdeki Rumların Yunanistan’a, Batı Trakya dışındaki diğer illerdeki Türklerin ise Türkiye’ye gönderilerek iki ülke arasında nüfus mübadelesi yapılması kararlaştırıldı.
20 Temmuz 1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Lozan’da en çok üzerinde durulan konulardan biri olan Boğazlar sorunu çözüme kavuşturuldu.
143 madde, bir önsöz ve 4 bölümden oluşan Lozan Barış Antlaşması’nın gerekçesinde devletlerin bağımsızlık ve egemenliklerine saygı ilkesi yer alıyordu.
Lozan Barış Antlaşması Türkiye Birinci Büyük Millet Meclisi tarafından imzalanırken, İkinci. Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylanmıştır. Antlaşma ile Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı ve Pakt, İtilaf Devletleri tarafından resmen tanındı ve kabul edildi ve Sevr Antlaşması geçersiz hale geldi.
Ülkenin Irak sınırı dışındaki sınırları belirlendi ve Türkiye için Birinci Dünya Savaşı sona erdi.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Lozan Barış Antlaşması’na ilişkin konuşmasında şunları söyledi: “Asırlardır Türk milletine karşı hazırlanan ve Sevr Antlaşması ile tamamlandığı sanılan bir suikastın yok edilmesini ifade eden bir belgedir. ” Açıklamalarına yer verdi.
Taraflarca tek nüsha olarak imzalanan Lozan Antlaşması’nın ıslak imzalı nüshası “depozitör ülke” sıfatıyla Fransa tarafından muhafaza ediliyor. Diğer imzacı ülkelerdeki nüshalar ise antlaşmanın onaylı suretlerinden oluşuyor.
Onaylı suretlerden biri de Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nde bulunuyor. Dışişleri Bakanlığı Arşiv Binası’nda aslı muhafaza edilen antlaşma, Bakanlığın internet sitesinde vatandaşların ve araştırmacıların erişimine açık tutuluyor.
kaynak: