Halil İnalcık bir Türk tarihçisidir. Son derece etkili araştırmaları, Osmanlı İmparatorluğu’na yönelik sosyal ve ekonomik yaklaşımlara odaklandı.
Halil İnalcık (7 Eylül 1916 – 25 Temmuz 2016), Türk tarihçisi. Son derece etkili araştırmaları, Osmanlı İmparatorluğu’na yönelik sosyal ve ekonomik yaklaşımlara odaklandı. Akademik kariyerine Ankara Üniversitesi’nde başladı ve burada doktorasını tamamladı ve 1940 ile 1972 yılları arasında çalıştı. 1972 ile 1986 yılları arasında Chicago Üniversitesi’nde Osmanlı tarihi dersleri verdi1994’ten itibaren tarih bölümünü kurduğu Bilkent Üniversitesi’nde ders verdi. Avrasya Akademisi’nin kurucu üyesiydi.
7 Eylül 1916’da İstanbul’da, 1905’te Kırım’dan şehre göç eden Kırım Tatarı bir ailenin çocuğu olarak İstanbul’da doğdu. Balıkesir Muallim Mektebi’ne, ardından Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü’ne devam etti. 1940 yılında mezun oldu. Timur üzerine yaptığı çalışma, üniversitenin Modern Çağ Bölümü’ne asistan olarak girmesini kolaylaştıran Mehmet Fuat Köprülü’nün dikkatini çekti. Aynı bölümde 1942 yılında doktorasını tamamladı.
Doktora tezi, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde, özellikle Tanzimat döneminde Bulgar sorunu üzerineydi ve Türk tarihçiliğinde ilk sosyoekonomik yaklaşımlardan birini oluşturdu. Aralık 1943’te yardımcı doçent oldu ve araştırma ilgisi Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyal ve ekonomik yönlerine odaklanmaya başladı. Bursa’nın Osmanlı adli sicil kayıtları ve İstanbul’daki Osmanlı arşivleri üzerinde çalıştı. 1947’de Türk Tarih Kurumu’na üye oldu.
1949’da üniversite tarafından Londra’ya gönderildi ve burada British Museum’da Osmanlı ve Türk yazıtları üzerinde çalıştı ve Doğu ve Afrika Araştırmaları Okulu’nda Paul Wittek’in seminerlerine katıldı. Burada Bernard Lewis gibi diğer etkili tarihçilerle tanıştı. 1950’de Paris’te bir kongreye katıldı ve çalışmaları onu büyük ölçüde etkileyen Fernand Braudel ile tanıştı. 1951’de Türkiye’ye döndü ve 1952’de aynı bölümde profesör oldu.
1953-54’te Columbia Üniversitesi’nde misafir profesör olarak ders verdi ve 1956-57’de Harvard Üniversitesi’nde araştırma görevlisi olarak çalıştı ve okudu. Türkiye’ye dönüşünde Osmanlı, Avrupa ve Amerika tarihi ile idari teşkilat ve Atatürk inkılapları konularında dersler verdi. 1967’de Princeton Üniversitesi’nde ve Pennsylvania Üniversitesi’nde misafir profesör olarak ders verdi. Uluslararası Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Derneği’ne 1966 yılında katıldı ve 1971 ile 1974 yılları arasında bu kurumun başkanlığını yürüttü.
1971’de Harvard Üniversitesi ona kalıcı bir öğretim pozisyonu teklif etti ve Pennsylvania Üniversitesi ona beş yıllık bir sözleşme teklif etti. Bunları reddetti, Türkiye’de kalmak istedi. Ancak bu arada, Türkiye’deki siyasi çalkantı daha da kötüleşti ve öğrenciler giderek artan bir şekilde çatışmalara dahil oldular ve bu da eğitimi aksattı. 1972’de 1986 yılına kadar Osmanlı tarihi dersleri verdiği Chicago Üniversitesi’nin fakültesine katılma davetini kabul etti.
1990-1992 yılları arasında Harvard ve Princeton’da misafir öğretim üyesi olarak ders verdi. 1992’de Bilkent Üniversitesi’nin davetiyle Türkiye’ye döndü ve burada tarih bölümünü kurdu, lisansüstü düzeyde ders verdi ve ölümüne kadar ders verdi. 1993 yılında Osmanlı İmparatorluğu tarihi ile ilgili kitap, dergi ve müsvedde koleksiyonunu Bilkent Üniversitesi kütüphanesine bağışladı. Birçok uluslararası kuruluşa üye ve başkanlık yaptı, Sırbistan Bilim ve Sanat Akademisi’nin Tarihsel Bilimler Bölümü’ne üye oldu, ayrıca Türkiye Araştırmaları Enstitüsü’ne de üye oldu.
İnalcık’ın çalışması, Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyal ve ekonomik analizine odaklanmıştı. Hem çalışmasının başlangıcında batılı kaynakların sunduğu düşmanca, yanlı anlatıya hem de Türkiye’nin kendisinde abartılı, romantikleştirilmiş ve milliyetçi bir tarihçilik olarak gördüğüne karşı çıkmayı amaçladı. Ortadan kaldırmaya çalıştığı önyargılı batı anlatısını Franz Babinger’in Fatih Sultan Mehmed’i kana susamış, sadist bir kişilik olarak tasvir etmesiyle örneklendirdi. Osmanlı tarihine genelleyici yaklaşımları eleştirdi, çünkü bu tür yaklaşımların araştırma eksikliğinden dolayı sosyal veya ekonomik anlayıştan yoksun olduğunu savundu.
Osmanlı toplumundaki sosyoekonomik faktörlerin unsurlarını ortaya çıkarmak için Osmanlı adli sicil kayıtlarını derinlemesine inceleyen ilk tarihçiydi. 1940’larda ilk araştırmasına başladığında, bu tür belgelerin son zamanlarda yapılan alfabe değişikliği nedeniyle bir işe yaramadığına inanılıyordu ve elverişsiz koşullarda saklanıyor ya da tamamen yok ediliyordu.
İnalcık, Osmanlı ve Türk tarihi hakkında bir takım yanlış kanıları düzeltti. Bunun bir örneği, Osmanlı hanedanının Kayı aşiretine ait olduğu önermesinin 15. yüzyılda uydurulduğunu keşfetmesiydi. Immanuel Wallerstein’a göre İnalcık, kendine özgü metodolojisi ile tarihsel araştırma disiplinini şekillendirmiş ve düşünce okulunda birçok öğrencinin meselelere çeşitli sosyoekonomik ve kültürel perspektiflerden yaklaşmasını sağlamıştır. Fuad Köprülü, Fernand Braudel ve Ömer Lütfi Barkan’ın eserlerinden etkilenmiştir.
