Savaş ve çatışmalarda çocukların durumu: Çocuk asker kullanımı, okullara saldırılar ve çocukların sakat bırakılması: Savaşlar ve çatışmalar genellikle çocuk haklarının ciddi şekilde ihlal edilmesine yol açar. Çocukların hangi hakları vardır ve bu haklara uyumu kim denetler?
Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu’nun (UNICEF) son durum raporu yıkıcı: Altı çocuktan biri savaş veya çatışma bölgesinde büyüyor.
Raporda, bu çocukların “bombalama, açlık ve hastalık” nedeniyle “çok yüksek ölüm riski” altında olduğu ve silahlı çatışmalarda çocuklara yönelik şiddetin “tüm zamanların en yüksek seviyesinde” olduğu belirtiliyor.
2023 yılında 32.990 ciddi çocuk hakları ihlali doğrulandı ve bu sadece buzdağının görünen kısmı. Bu rakamlar ışığında, silahlı çatışmalarda çocuk haklarına daha yakından bakıyoruz.
Savaş ve çatışmalarda çocukların durumu: Çatışmalarda küçükleri koruyan haklar
BM Çocuk Hakları Sözleşmesi, uluslararası düzeyde kritik bir kurallar bütünüdür. Küçüklerin özel koruma ve desteğe ihtiyaç duymaları nedeniyle, uluslararası toplum bu uluslararası antlaşmada çocuklar için özel haklar belirlemiş ve 1989 yılında kabul etmiştir.
Savaş ve çatışmalarda çocukların durumu: Sağlık hakkı ve oyun oynama hakkı gibi haklara ek olarak, antlaşma şiddet, istismar ve sömürüden korunma hakkını ve savaşta ve kaçışta özel koruma hakkını da düzenlemektedir.
1989’dan bu yana üç ek protokol kabul edilmiştir ve bunlardan biri çocukların silahlı çatışmalara katılımını ele almaktadır.
Dünya çapında 33 ülkede faaliyet gösteren Alman Hristiyan yardım kuruluşu Kindernothilfe’de (Muhtaç Çocuklara Yardım) çocuk hakları uzmanı olan Frank Michaud, “Çocuk askerlere açıkça odaklanılıyor.
Çocukların ordular ve silahlı gruplar tarafından herhangi bir şekilde kullanılması, çocuk işçiliği teşkil eder ve çocuk haklarının ciddi bir ihlalidir. 15 yaşın altındaki çocuklar söz konusu olduğunda ise bu bir savaş suçudur,” diyor.
Savaş ve çatışmalarda çocukların durumu: Çocuk Hakları Sözleşmesi, herhangi bir insan hakları antlaşması arasında en geniş uluslararası desteğe sahip olanıdır. Amerika Birleşik Devletleri, bunu henüz onaylamayan tek ülke ve Michaud’ya göre bu, ABD’nin kınanması anlamına geliyor.
Silahlı çatışmalarda okulların korunmasına ilişkin bir bildirge olan ve bugüne kadar 120 ülke tarafından imzalanan Güvenli Okullar Bildirgesi gibi başka düzenlemeler ve araçlar da mevcut.
Bildirgede, devletler okulları bombalamaktan veya askeri işgal etmekten kaçınacaklarını, okulların küçükler için güvenli limanlar olmaya devam edeceğini ve çatışmalar ve krizler sırasında eğitimin mümkün olmaya devam edeceğini taahhüt ediyor.
Çocuk haklarına saygıyı kim denetliyor?
Çocuk hakları uzmanı Michaud, “Cenevre merkezli BM Çocuk Hakları Komitesi, dünyadaki her ülkenin Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni nasıl uyguladığını sürekli olarak izliyor,” diyor. “Bu değerlendirme, hükümetlerden, kuruluşlardan ve bireylerden alınan bilgiler ışığında yapılıyor.”
Savaş ve çatışmalarda çocukların durumu: New York merkezli Genel Sekreter Çocuk ve Silahlı Çatışma Özel Temsilcisi Virginia Gamba da önemli bir rol oynuyor. Çatışma durumlarında özellikle ağır çocuk hakları ihlallerini belgelemekten sorumlu.
Altı suç ayırt ediliyor: çocukları öldürmek veya yaralamak; çocukları askere almak ve kullanmak; cinsel şiddet; okullara ve hastanelere saldırı; adam kaçırma; ve insani yardımları reddetmek.
Bu altı çocuk hakkı ihlal edilirse, çatışmanın tarafları sözde bir “utanç listesine” konuyor. Bu ihlallerin failleri, ortaklaşa geliştirilen bir eylem planını kabul edip uygulayana kadar bu listede kalıyor.
Çocuk haklarının göz ardı edilmesi, çatışma taraflarının Lahey’deki Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne getirilmesine de yol açabilir. Örneğin, Uluslararası Ceza Mahkemesi 2023 yılında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin hakkında tutuklama emri çıkardı.
Savaş ve çatışmalarda çocukların durumu: Mahkeme, Rusya Devlet Başkanı’nın Ukraynalı çocukları “yasadışı bir şekilde sınır dışı etme” savaş suçundan “sorumlu” olduğuna inanmak için makul gerekçeler olduğunu belirtti. Moskova, binlerce çocuğu yetimhanelerden ve diğer devlet kurumlarından Rusya’ya sınır dışı etmekle suçlanıyor.
Çatışmalarda çocuk hakları nasıl ihlal ediliyor?
Silahlı çatışmalar ve savaşlar çocukları birçok yönden tehlikeye atıyor. Frank Michaud, “Çatışma durumlarında yeterli yiyecek ve barınma gibi temel ihtiyaçlar bile çoğu zaman garanti edilemiyor,” diyor.
Öldürülme veya yaralanma riskine ek olarak, çocuklar sıklıkla ailelerinden ayrılıyor ve kaçmak zorunda kalıyor.
Savaş ve çatışmalarda çocukların durumu: Michaud, “Bu güvenli olmayan yaşam koşulları, zorla fuhuş, cinsel şiddet ve çocuk işçiliğinde önemli bir artışa yol açıyor,” diye devam ediyor. “Çocuklar, yetişkinlerin bile kendilerini zar zor savunabildiği durumların insafına kalıyor.”
UNICEF’e göre, neredeyse tüm ülkeler Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni onaylamış olsa da, çatışma tarafları çocukların korunmasını “savaşın temel kurallarından” biri olarak sürekli göz ardı ediyor. Bu nedenle teori ve pratik arasındaki uçurum çok büyük.
Michaud’ya göre, 2023 yılında belgelenen yaklaşık 33.000 ağır çocuk hakları ihlali, “hükümet, BM kurumları ve üçüncü taraflar gibi bağımsız kaynaklarca defalarca doğrulanmış olanlardır. Dolayısıyla bildirilmeyen vaka sayısı her zaman yüzlerce kat daha fazladır.”
UNICEF raporuna göre, 2023 yılında çocukların durumu özellikle Gazze Şeridi, Ukrayna ve Sudan’da vahimdi.
Savaş ve çatışmalarda çocukların durumu: Michaud, “Bu çocuk hakları ihlallerinin dörtte biri Gazze’de meydana geldi,” diye açıklıyor. “Birçok kişi, Gazze’nin şu anda dünyadaki çocuklar için en ölümcül yer olduğunu söylüyor. Okullara ve hastanelere yönelik saldırılar o kadar sistematik ki artık askeri terimlerle açıklanamıyor.”
Geçtiğimiz Kasım ayında Uluslararası Ceza Mahkemesi, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu hakkında, sivil halka yönelik kasıtlı saldırılar da dahil olmak üzere Gazze’de işlediği iddia edilen savaş suçlarından tutuklama emri çıkardı.
Michaud’ya göre bu ceza hukuku önlemleri, çatışma ve savaşlarda çocukların ağır hak ihlallerinin ele alınmasında en büyük etkiye sahip: “Bana göre en önemli şey, caydırıcı etkisi olan cezasızlığın sona erdirilmesidir.”