Zengezur Koridoru Üzerinde Jeopolitik Satranç: Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki Dağlık Karabağ Savaşı’ndan sonra bölgeye seyahat ettim, uzun süredir Ermeni işgali altında olan toprakları gezdim, manzaralarını inceledim ve oradan haberler yayınladım.
Gördüğüm en büyüleyici şeylerden biri, Türk dünyasında tarihi ve edebi öneme sahip Aras Nehri’ydi. Nehrin kıyıları, Azerbaycan ve İran’ı birbirine bağlayan büyüleyici Hudaferin Köprüsü ile iç içe geçmişti. İran Azerbaycanı’ndaki güney ucunda İranlılar piknik yaparken, Azerbaycanlılar diğer yakanın gölgesinin tadını çıkarıyordu.
Zengezur Koridoru Üzerinde Jeopolitik Satranç: Belki de o zamanlar beni en çok etkileyen şey, adı yaygınlaşmadan önce “Zangezur Koridoru”nun geçtiği söylenen güzergahtı. İran, Ermenistan ve Azerbaycan sınırlarının kesiştiği noktada, topraklar bakirdi ve kentleşmeden uzaktı.
2021’de ziyaret ettiğimde, Türk müteahhitlik şirketleri yakın zamanda otoyol inşaatına başlamıştı.
Ermenistan, Türk kardeşleriyle doğrudan bağlarını koparırken, Türkiye bu koridoru açmak için can atıyordu. Türkiye’den Nahçıvan’a, oradan da Azerbaycan’a bu koridor dışında bir yol yoktu.
Koridor açılsaydı, Türkiye Kafkasya ve komşu Asya’daki kardeş ülkeleriyle doğrudan bağlantı kuracaktı. Ancak İran, Rusya ve Ermenistan -her birinin kendine göre sebepleri vardı- Türkiye’nin önünde engel teşkil ediyordu.
Moskova ve Bakü Arasındaki Gerilim: Washington İçin Net Bir Kazanç
Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin gücü ve Dağlık Karabağ’daki zafer, Moskova’nın Kafkasya üzerindeki hakimiyetini zayıflatan en önemli faktörler arasındaydı.
Rusya, Bakü’nün kendi nüfuzundan giderek bağımsızlaşmasından dolayı sabırsızlanmaya başladı. Bir Azerbaycan sivil uçağının düşürülmesi ve Cumhurbaşkanı Aliyev’in Moskova’ya saldırmasıyla gerilim doruk noktasına ulaştı ve ülke üzerindeki hegemonyasının fiilen sona erdiğini ilan etti.
Zengezur Koridoru Üzerinde Jeopolitik Satranç: Rusya, her zamanki soğukkanlılığı ve baskısıyla Bakü’yü boyunduruk altına almaya çalıştı, ancak Aliyev kararlılığını korudu.
Ancak, daha önce Bakü’yü işgal etmiş bir devlete yalnızca Türkiye’nin desteğiyle karşı koyamayacağını fark etti.
Muhtemelen yakın dostu İsrail’in de teşvik ve desteğiyle, Amerika Birleşik Devletleri ile ittifak kurma yönünde kararlı bir karar aldı. Böylece Aliyev, Rusya’ya karşı Amerikan koruması garantisini güvence altına aldı ve Washington’a yürüdü.
Ermenistan Moskova’nın pençesinden kurtulacak mı?
Ermenistan, Karabağ Savaşı’nda Rusya’dan askeri destek almıştı ve ekonomik, askeri, enerji ve lojistik altyapısı neredeyse tamamen Rusya’ya bağımlıydı. Ancak Ermeni diasporasının baskısı, onu Batı ile köprüler kurmaya itti.
Zengezur Koridoru Üzerinde Jeopolitik Satranç: Dağlık Karabağ’daki yenilgi bir dönüm noktasıydı. Rusya, Moskova’nın yeterli yardımı sağlamadığını hissetti ve alternatifler aramaya başladı.
Gerçek şu ki, Rusya, her iki tarafın da kendisine bağımlı kalmasını sağlamak için kesin bir zafer kazanmasını istemiyordu. Ancak bir hata yaptı ve her iki tarafı da kızdırdı.
Ermenistan, topraklarındaki Rus askeri üsleri konusunu kamuoyu önünde yeniden değerlendirmeye başladı ve ilişkileri gerdi. Ardından Ankara’ya yaklaştı ve Azerbaycan ile normalleşme karşılığında ekonomik ve enerji desteği sözü aldı.
Ancak bu, Moskova’yla yüzleşmek için yeterli değildi, bu yüzden Washington’ın kapısını çaldı ve Azerbaycan ile barış sürecinin Trump destekli bir propaganda gösterisine dönüşeceğini kabul etti.
Zengezur Koridoru Üzerinde Jeopolitik Satranç: Rus Etkisinin Büyük Kaybı
Ukrayna savaşının Rusya için maliyeti, birçok kişinin tahmin ettiğinden daha ağır oldu; yalnızca askeri ve ekonomik kayıplar açısından değil, aynı zamanda nüfuzunun aşınması açısından da.
Zengezur Koridoru Üzerinde Jeopolitik Satranç: Zengezur Koridoru Üzerinde Jeopolitik Satranç: Suriye’deki konumunu kaybetti ve artık Kafkasya’daki derin jeopolitik değişimleri durduramıyor.
Bir zamanlar yörüngesinde olan Azerbaycan ve Ermenistan, şimdi Amerika Birleşik Devletleri’ne doğru kayıyor; Putin ise Ukrayna’da kendi çıkmazında sıkışıp kalmış durumda.
Şimdi Washington, iki ülkenin başkanlarını ağırlıyor ve Trump, televizyonda yayınlanan bir konuşmada aralarında barışın tesis edileceğini duyuruyor. Arabuluculukla yetinmeyen ABD, Zangezur Koridoru’nun kontrolünü de ele geçirdi ve doksan dokuz yıl boyunca sanki Moskova’ya karşı bir “koruma belgesi”ymiş gibi işletip geliştirdi.
Zangezur’dan “Trump Yolu”na
Aras Nehri kıyılarından, Ermenistan sınırının belirdiği uzak ufuklara bakarken, Zangezur Koridoru’nun bir gün açılacağını ve yolun oturduğum tepelerden geçeceğini düşündüm. Ama biri bana yönetiminin Amerikalıların elinde olacağını söyleseydi, inanmazdım.
Zengezur Koridoru Üzerinde Jeopolitik Satranç: Anlaşma Washington’da açıklandığında ve koridorun adı TRIPP (Trump’ın Uluslararası Barış ve Refah Yolu) olarak değiştirildiğinde, Türkiye’de haberler rahatsız ediciydi; şaşkınlıkla karışık bir soru vardı: “Amerika’nın orada ne işi var?”
Ankara, resmi açıklamalarında, yolun açılmasından ve Ermenistan ile Azerbaycan arasında barış anlaşmasının imzalanmasından duyduğu memnuniyeti dile getirirken, Cumhurbaşkanı Erdoğan mevkidaşları Aliyev ve Paşinyan’ı tebrik etti.
Ancak, özel görüşmelerde koridora Trump’ın adının verilmesinden duyulan hoşnutsuzluk açıkça dile getirildi. ABD’nin kontrolüne geçecek olan bu yol, Türkiye’nin uzun zamandır Asya’nın kalbine giden ana arter olmasını istediği stratejik geçiş noktasıdır. Konvoyların yanı sıra, gaz ve petrol boru hatları da kullanılacak ve bu da büyük bir enerji akışının başlangıcını müjdeleyecektir.
Peki ya Washington ile ilişkiler yarın kötüleşirse? Ermenistan koridorun sahibi olsa da, bir asırdan biraz fazla bir süredir işletmesini garanti altına alan ABD’nin, koridoru kaldırması için kimseyi zorlaması zor olacaktır.